Αθεϊκά

Χαρακτηρισμός που επικράτησε να δίνεται στον κύκλο των επεισοδίων και των διωγμών που σημειώθηκαν στον Βόλο το 1908, με την ίδρυση του Ανώτερου Δημοτικού Παρθεναγωγείου και τη δημιουργία του Εργατικού Κέντρου Βόλου. Ο κύκλος έκλεισε με τη δίκη του Ναυπλίου (1914). Το Ανώτερο Δημοτικό Παρθεναγωγείο Βόλου υπήρξε ένα ιδιότυπο τριτάξιο σχολείο που το επόπτευε μια εφορία από τον δήμαρχο και τέσσερα μέλη, μεταξύ των οποίων ήταν ο γιατρός Δημ. Σαράτσης. Τη διεύθυνση του ιδρύματος, ύστερα από πρόταση του Νικόλαου Πολίτη, ανέλαβε ο Αλέξανδρος Δελμούζος, που μόλις είχε επιστρέψει από πολύχρονες σπουδές στο εξωτερικό και είχε δημοσιεύσει στην εφημερίδα Ακρόπολη του Γαβριηλίδη σειρά πολύκροτων άρθρων του πάνω στο ελληνικό γλωσσοεκπαιδευτικό πρόβλημα με τον τίτλο Πρόσωπα και Πράγματα (Ιούνιος 1908). Τον πρώτο χρόνο το σχολείο λειτούργησε μόνο με 34 κορίτσια. Βασικές αρχές στάθηκαν ο νεοελληνικός πολιτισμός και η λαϊκή παράδοση, η δημοτική γλώσσα, η διδασκαλία των κλασικών συγγραφέων από μεταφράσεις και ο περιορισμός των ιστορικοφιλολογικών μαθημάτων, ώστε να εξοικονομείται για να διδάσκονται άνετα τα φυσιογνωστικά, τα πρακτικά και τα τεχνικά μαθήματα. Βιβλία πολύ σπάνια χρησιμοποιήθηκαν επειδή ήθελαν να αποφευχθεί η μηχανική αποστήθιση και να προωθηθεί η αυτενέργεια των μαθητριών. Ωστόσο από τον πρώτο κιόλας χρόνο της λειτουργίας του, το σχολείο συνάντησε την αντίδραση των συντηρητικών κύκλων της κοινωνίας του Βόλου. Κατόρθωσε όμως να λειτουργήσει απρόσκοπτα, έως τον τρίτο χρόνο όταν, μέσα στη γενικότερη επιθετική τακτική των καθαρολόγων που κορυφώθηκε στα 1911 με αφορμή τη συζήτηση του γλωσσικού άρθρου στην αναθεωρητική βουλή, ξέσπασε ο διωγμός. Την αφορμή έδωσε η επίσκεψη του επίσκοπου Δημητριάδος Γερμανού Μαυρομμάτη στο σχολείο, στις 10 Φεβρουαρίου 1911, ο οποίος δημιούργησε επεισόδιο με την καθηγήτρια Πηνελόπη Χριστάκου σχετικά με την προσευχή των μαθητριών. Την επόμενη μέρα η εφημερίδα Κήρυξ του Βόλου εξαπέλυσε συκοφαντική εκστρατεία κατά του σχολείου. Στις 2 Μαρτίου 1911, με την ευκαιρία της ψήφισης του λεγόμενου γλωσσικού άρθρου από τη Βουλή, οι Βολιώτες κλήθηκαν, με προκήρυξη μιας αυτόκλητης επιτροπής, να συγκεντρωθούν «έμπροσθεν του καφενείου Μωραΐτου, επί της οδού Δημητριάδος» για να συγχαρούν την κυβέρνηση για το γλωσσικό άρθρο και να απαιτήσουν το κλείσιμο του σχολείου. Το φανατισμένο πλήθος θέλησε να πυρπολήσει το κτίριο του παρθεναγωγείου και την κατοικία του Δελμούζου αλλά παρεμποδίστηκε από ισχυρή δύναμη έφιππης χωροφυλακής και στρατού. Την άλλη μέρα η επίθεση επαναλήφθηκε και πάλι χωρίς αποτέλεσμα. Στο μεταξύ το δημοτικό συμβούλιο Παγασών αποφάσισε να κλείσει το σχολείο. Έναν μήνα αργότερα, στο σπίτι του τότε φοιτητή Γιάννη Κορδάτου στη Ζαγορά, κατασχέθηκαν –με διαταγή του εισαγγελέα Βόλου– διάφορα βιβλία γραμμένα στη δημοτική. Ταυτόχρονα, άρχισαν ανακρίσεις για τον μαλλιαρό σχολάρχη Αργαλαστής, ποιητή Κώστα Βάρναλη. Παράλληλα, τον ίδιο καιρό, η εφημερίδα Κήρυξ του Βόλου ξεκίνησε δριμύτατη πολεμική κατά των εργατικών κέντρων Βόλου και Λάρισας για δήθεν προσηλυτισμό στην αθεΐα. Ύστερα από τον δημοσιογραφικό αυτό θόρυβο, οι ανακριτές, ενοποιώντας τη δραστηριότητα τουΑ.Δ. Παρθεναγωγείου με τις κατηγορίες κατά των εργατικών κέντρων, οδήγησαν την όλη υπόθεση στη λεγόμενη δίκη των Αθεϊκών του Ναυπλίου (16-28 Απριλίου 1914), με ουσιαστικά στοιχεία κατηγορίας «την από κοινού συμφέροντος σύστασιν αντεθνικής, αναρχικής και αντιθρησκευτικής προπαγάνδας διενεργούμενης, διά διαλέξεων και διδασκαλίας, εις τα Εργατικά Κέντρα Βόλου και Λαρίσης και το Ανώτερον Δημοτικόν Παρθεναγωγείον». Ύστερα από εξονυχιστική διαδικασία, το δικαστήριο κήρυξε πανηγυρικά αθώους τους κατηγορουμένους «επιβάλλοντας τα έξοδα της δίκης εις βάρος του δημοσίου» (απόφαση εφετείου Ναυπλίου αρ. 18/1914). Ωστόσο τα Α. δεν είχαν κλείσει ακόμα. Εκκρεμούσε τώρα η κατηγορία στο πλημμελειοδικείο Βόλου για προσβολή των ηθών και πρόκληση σε απεργία. Τελικά η υπόθεση έκλεισε και εκεί με το υπ’ αρ. 206/24-3-1915 απαλλακτικό βούλευμα του συμβουλίου πλημμελειοδικών Βόλου που αποτελεί και την τελευταία πράξη των Α. Οι κατηγορούμενοι της δίκης του Ναυπλίου για τα «Αθεϊκά», το 1914 (φωτ. από έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»).